In oktober was ik weer te gast bij onze Amerikaanse vrienden in Slingerlands, in de staat New York, vlak bij de hoofdstad Albany. Bij ieder bezoek dacht ik, grappig, dat er ook een Slingerland in de Verenigde Staten ligt. Slingeland is nu een deel van mijn woongemeente Molenlanden, een paar kilometer van mijn huis vandaan, maar het is lokaal nog altijd bekend onder die eeuwenoude naam (met een afwijkende spelling, zonder r en s, maar namen worden in oude documenten niet consequent gespeld). Ik heb met onze vrienden ook al eens voor het portret van een eerbiedwaardige Govert van Slingelandt gestaan in het Dordrechts Museum. Dit keer besloot ik de mogelijke verbinding tussen de beide Slingerlanden eens te onderzoeken.
Het Amerikaanse Slingerlands kreeg zijn naam in het midden van de negentiende eeuw. In 1850 werd de Albany, Rensselaerville, and Schoharie Plank Road Company op-gericht, om een plank road aan te leggen van Albany naar Gallupville.
Een plank road is een weg van planken die over houten palen zijn gelegd. Het post-kantoor aan die weg in het huidige Slingerlands werd in 1852 gebouwd en heette oorspronkelijk Normanskil, naar de kil die de naam van een Noorse pionier had gekregen (veel riviertjes dragen nog steeds de naam kil, als erfenis van de Neder-landse pioniers die in de zeventiende eeuw naar dit gebied trokken (1). De eerste postmeester was William Henry Slingerland, een nazaat van Teunis Corneliszoon Slingerland die rond 1650 uit Amsterdam naar Albany/ Renssselaerville trok (2).
In 1863 werd de Albany and Susquehanna Railroad aangelegd, met een station in Slingerlands. William H. Slingerland was de landmeter van die spoorlijn.
Omdat de spoorlijn op dit traject 600.000 dollar goedkoper uitkwam dan de begroting van een eerdere landmeter, werd dit station te zijner ere Slingerlands genoemd. In 1870 kreeg het postkantoor ook die naam (3).
Op zoek naar de verbinding tussen de Slingerlanden heb ik contact opgenomen met The Friends of the Slingerlands Family Burial Vault, een verzameling Slingerland af-stammelingen die zich bekommeren om de vervallen Slingerlands grafkelder (4). Daar werd ik voortvarend op pad geholpen door Sue Virgilio; Teunis Cornelisz Slingerland is haar “8th great-grandfather”. De Slingerlands die nu nog in de regio wonen stammen allemaal af van deze Teunis Corneliszoon. Als er een verband tussen Slingerlands NY en Slingeland ZH bestaat moet dat via hem lopen, als een brug tussen twee werelden. Ik ben aan twee kanten gaan zoeken, bij Teunis Cornelisz en bij de familie Slingeland die verbonden is aan het Zuid-Hollandse Slingeland, in de hoop dat de twee zoekwegen op elkaar zouden aansluiten.
Slingeland ZH is een nederzetting uit de vroegste tijd van de ontginning van de Alblasserwaard. De eerste verrassing die ik tegenkwam is de mogelijke herkomst van de naam. Ik had altijd een associatie met slingeren, een vaag beeld van een weg langs een slingerende waterloop. Fout, ongetwijfeld. Maarten Schakel, burgemeester van Noordeloos, Hoornaar en Hoogblokland van 1946 tot 1986, citeert een document van 29 oktober 1263 waarin Slingeland wordt aangeduid als “Slincland”. Schakels veronderstelling dat dit duidt op slinkend land lijkt op het eerste gezicht plausibel (5). Maar Schakel ondergraaft zijn eigen verklaring door te verwijzen naar “door de latere bemaling” slinkend veenland. Dat is dan wel erg vooruitziend van degene die deze naam heeft bedacht. Je zou ook kunnen denken aan slinken door een vraatzuchtige of overstromende Giessen. Er waren in die tijd wel bedijkingen, maar nog geen bemalingen: lozing geschiedde nog op open water.
In de bewuste akte van 1263 beleent Jan, Heer van Arkel, zijn neef Otto van Arkel met Slingeland. Otto noemt zich sindsdien Heer van Slingeland. Otto was ook onder-tekenaar van het handvest uit 1277 waarin Floris V de dijkschouw tussen de Lek en Hoogblokland regelde. Otto tekent daarin namens Overslingeland. In datzelfde handvest tekent Willem van Brederode namens Nederslingeland. (6) Er zijn dus twee Slingelanden, aan elkaar grenzend ten noorden van de Giessen, elk bestaande uit een polder, wat boerderijen en huizen. Beide polders zijn in 1025 bedijkt. Overslingeland heeft een oppervlakte van 249 hectare, Nederslingeland 212 hectare (7)
Peter de Jong geeft in zijn boek Heerlijkheden rond Gorinchem (8) een overzicht van de Heren van Overslingeland van 1263 tot 1497, met namen als Herbaren van Arkel, en Willem, Dirk, Pieter, Otto en Helmich van Slingeland. In de akte uit 1263 wordt slechts gesproken van één Slincland. De Jong laat de akte betrekking hebben op Overslingeland; hij sluit niet uit dat Herbaren van Arkel, Heer van Overslingeland begin 14e eeuw, ook Nederslingeland in bezit had. Vanaf 1497 werd de Heer van Noordeloos ook Heer van Overslingeland. De naam Van Slingerland komt daarna bij Noordeloos niet meer voor.
Als leenheren van Nederslingeland zijn van 1203 tot 1415 ridders van Brederode geboekstaafd. Van 1476 tot 1646 komen de leenheren uit het geslacht Van Hemert. De laatste daarvan, Gijsbert III (1590-1656), was burgemees-ter van Deventer, maar ook gecommitteerde in de admira-liteit van Amsterdam. Vervolgens koopt Matthijs Pompe (1621-1679) de heerlijkheid, in 1646.
Matthijs Pompe, prominent bestuurder uit Dordrecht en gecommitteerde in de Staten-Generaal, huwt Maria Musch, die de heerlijkheid verwerft na de dood van haar echtgenoot, samen met stiefzoon Matthijs (1651-1712) uit een eerder huwelijk van Matthijs.
In 1700 gaat het leen over op Isabella Jacoba Pompe, zus van Matthijs jr. en daarna, in 1705, wordt de heerlijkheid gekocht door Barthout van Slingelandt (1654-1711). (9) Nederslingeland blijft verbonden aan de familie Van Slingelandt van 1705 tot 1878. Het is een prominente regentenfamilie waarvan sommige leden hoge posities bereiken in de Republiek (De Jong 2011). Barthout kocht in 1689 een kapel in de Grote Kerk van Dordrecht, een kapel die sindsdien de Slingelandtskapel wordt genoemd. Van de Van Slingelandts zijn diverse prominente
schilderijen bekend (zie bijvoorbeeld De Jong, 2011).
In de weergave van De Jong lijkt het er op dat Barthout de eerste is die de naam Van Slingelandt draagt. Omdat Bart-hout geboren is in 1654 kan hij onmogelijk de vader van Teunis Cornelisz zijn. Maar in het boek van De Jong zelf wordt een portret weergegeven van Matthijs Pompe sr. (1621-1679), met als bijschrift Matthijs Pompe van Slingeland.
En bij een portret van zijn zoon Michiel als zesjarige uit 1649, op de website van het Dordrechts Museum, staat dezelfde toevoeging. Het is niet duidelijk sinds wanneer de toevoeging in gebruik is. Wie Heer van Slingeland is kan dat altijd aan zijn naam toevoegen. Of kiezen voor één van zijn andere titels. Otto van Arkel was ook Heer van Heukelum. Waarom wordt Barthout opgevoerd met alleen de naam Van Slinge-landt? (10)
De naam Cornelis komt zeker voor in de familie-stamboom: Cornelis Hendricksz (overleden in 1506); Hendrick Cornelis Hendricksz (1484-na 1548); Cornelis van Slingelandt (1507-1583). De naam Teunis heb ik niet aangetroffen.
Wapenschilden
Aan de akte van 1263 hangt het zegel van Jan van Arkel (afbeelding 1). In het boek van De Jong staan afbeel-dingen van familiewapens van families Van Slingerland, bij Neder- en bij Overslingeland (p. 135 en 139).
De suggestie is dat elk wapen hoort bij de heerlijkheid waarbij het is afgebeeld, maar die suggestie lijkt me niet houdbaar: daarvoor is de geboden informatie niet nauwkeurig genoeg.
Ter illustratie zijn enkele familiewapens afgebeeld uit de verzameling aangeboden op de website van het Centrum voor Familiegeschiedenis. Ook het wapen van de voormalige gemeente Arkel staat hierboven alsmede de afbeelding die Sue Virgilo stuurde van het wapenbord in haar bezit (onderste afbeelding hierboven). Dat wapenbord is in de familie aan haar doorgegeven.
Ook wordt opgemerkt “De wortels van het geslacht van Slingeland dat gebruik maakte van het wapen met kookpot (zie verderop, jh) liggen in de Alblasserwaard, met name in Oud-Alblas. Hier woonde de stamvader van dit geslacht, Willem Jansz. van Slingeland, landpoorter van Dordrecht (1429). Zijn her-komst is onbekend, al zijn er aanwijzingen voor een connectie (bastaardij?) met Jan van Slingeland heren Jansz. vander Tijmpel: in 1406 werd Willem Jansz. genoemd met betrekking tot een schepen-brief verzekerd op een goed in de Houttuijn te Dordrecht en in 1410 verkocht Willem Jans land in Bleskensgraaf, beleend aan Jan Alaerdssoen. De Houttuijn was de locatie waar Jan van Slingeland woonde en Jan Allerdszoon werd in 1396 met Jan van Slingeland genoemd als erfgenaam van ‘Jan Suijssen kinderen’. Toch zijn er ook ander hypothesen denkbaar met betrekking tot de afstamming van Willem Jansz. van Slingeland: in de 14e eeuw worden in de Alblasserwaard diverse personen met de naam Van Slingeland vermeld. Zo werd bijvoorbeeld Willem van Slingeland (uit een ander geslacht) in 1365, 1366 en 1384 genoemd als één van de belangrijke heren in de Alblasserwaard. (Bron: NL 2001, kolom 564)”. Ik kan de betrouwbaarheid van deze gegevens niet beoordelen.
De boodschap is duidelijk. Het wapen in het zegel van Jan van Arkel is de kern van wapens gehanteerd door de families Slingeland(t). De herkomst van dit wapen wordt bevestigd in het wapen van de gemeente Arkel en de bijgevoegde verklaring. Het wapenbord van de Slingerlands bevat dus het wapen van Jan van Arkel en daarmee het hart van de familiewapens Van Slingeland(t). Volgens een toelichting van Sue Virgilio is het wapen dat in haar familie werd doorgegeven in 1896 gekocht op een veiling in Amsterdam.
Teunis Cornelis (“Antoni”) Slingerland(t) staat in Amerika genoteerd als geboren in Amsterdam NL op 7 april 1617 en overleden in Hackensack, Bergen County NJ, na 25 mei 1700. Hij was de zoon van Cornelis Slingerland en een onbekende moeder. Hij was twee keer getrouwd, eerst met Engeltje Bradt, 1654 in Beverwijck, New Nether-land en daarna met Giertje (Jelles) Fonda op 9 april 1684 in Albany, Albany County, Province of New York. Hij zou rond 1650 uit Amsterdam op een VOC-schip zijn over-gekomen naar Beverwijck (11) .
In de beschikbare documenten in het Stadsarchief van Amsterdam is rond 1650 geen Teunis Cornelisz Slingerlandt te vinden. Er komt geen Slingerland(t) voor in Boedel-papieren 1634-1938, Confessieboeken 1535-1732, Doopregisters 1564-1811 of Poorters 1531-1652. In de Ondertrouwregisters 1565-1811 vinden we 21 keer een variant van Slingerlandt, 16 mannen en 5 vrouwen. In de 17e eeuw betreft dat: van Slingeland, Anthoni – 27-01-1691; van Slingelandt, Simon – 15-07-1690; van Slinge-lant, Elisabet – 29-03-1646; van Slingelant, Melchior – 18-06-1639; van Slingelant, Melchior – 18-06-1639; van Slingelant, Rebecca – 29-03-1698; Slingerlandt, Pieter Jansen – 20-05-1672. Geen Cornelis die de vader van Teunis had kunnen zijn.
Nemen we deze registers als betrouwbaar, dan is er rond 1650 geen Teunis Cornelisz die gedoopt is, poorter of wees was, verhoord is als verdachte of in ondertrouw is gegaan. Er zijn volgens Begraafregisters 1553-1811 in dat interval 61 personen met de naam Slingerland begraven, waarvan 18 in de 18e eeuw, 1 in de 19e eeuw en een Dirk in 1691. Er zijn 15 personen met de naam Slingerlandt begraven, waaronder 4 in de buurt van 1650, in 1659, 1681, 1687 en 1696. Zoeken op Van Slingerland(t() levert niets op. Er zijn geen bevolkingsregisters of geboortenregisters uit die tijd beschik-baar op de website van het Stadsarchief Amsterdam. We vinden ook geen Cornelis die de vader van Teunis had kunnen zijn.
Er zijn zeker Slingerlands uitgevaren op VOC-schepen. Maar het Archief Opvaren-den (12) gaat niet ver genoeg terug: 1699-1974. Voor de beschikbare periode vinden we daar Slingerlanders tussen: Hendrik uit Leiden (vertrokken in 1767), Jacob uit Amsterdam (1787), Willem uit Haarlem (1747), Claes Thomasz uit Noortwijck (1672) en Cornelis Roelofs uit Munnikend (1697).
Er zijn op internet ook Slingerlands in andere bronnen te vinden, ook in relevante tijdvakken. En er zijn nakomelingen in overvloed. Volgens de familienamenbank droegen in 2007 2570 personen de naam (Van) Slingerland; 30 droegen de naam Van Slingerlandt, nagenoeg allemaal wonend in Amsterdam en omgeving. De naam (Van) Slingeland kwam in 2007 niet voor: de 6 die er in 1947 waren, waren toen allemaal verdwenen.
We kunnen concluderen dat in de vroege 17e eeuw de naam Slingerland niet onbe-kend zal zijn geweest in Amsterdam. Dat een Teunis Cornelisz Slingerland, geboren in Amsterdam rond 1650 op een VOC schip naar Beverwijck zou zijn vertrokken hoeft dan ook niet te verbazen.
Rondom Dordrecht kwam de naam Slingerland al sinds de Middeleeuwen voor. In het Stadsarchief van Dordrecht wordt zelfs een Cornelis Slingerlandt genoemd in een koopakte van 1696 (13) . Maar een band met heerlijkheid Slingerland en/of de Heren van Slingerland is niet waarschijnlijk. We hebben daar geen enkele aanwijzing voor gevonden in beschikbare documenten. De naam Teunis komt niet voor in de stambomen van de Slingeland-families. Teunis lijkt ook geen naam die voorkomt in kringen van patriciërsfamilies. Het bezit van het wapenbord, gekocht op een veiling, heeft geen enkele bewijskracht.
Teunis Cornelisz, bruggenhoofd over de Atlantische Oceaan, heeft zijn sporen na-gelaten in het land van bestemming, maar in het land van vertrek lijkt hij voorgoed verdwenen. We hebben zijn uitvalsbasis niet kunnen vinden. Het is dan ook niet eens uit te sluiten dat Slingerlands NY via Teunis Cornelisz is terug te voeren op een familie en/of locatie Slingerland die niets te maken heeft met het Sincland dat ooit ontstond in het moerasland aan de Giessen (14).
Jammer. Nieuw Amsterdam, Nieuw Zeeland, Nieuw Slingeland, het was best een leuk rijtje geweest.
1 Een prachtig boek over de vestiging en ontwikkeling van New Netherland, met daarin Nieuw Amsterdam en het gebied langs de Hudson, is Russell Shorto, The Island at the Center of the World, London, Black Swan 2005; zie ook de website www.newnetherlandinstitute.org
2 The Spotlight (October 2, 2019), een lokale krant in Slingerlands en omgeving Teunis Cornelius Slingerland House, New Scotland, Albany County, NY
3 https://en.wikipedia.org/wiki/Slingerlands,_New_York
4 www.slingerlandvault.com
5 M.W. Schakel, Geschiedenis van de hoge en vrije heerlijk-heden van Noordeloos en Overslingeland, Gorinchem, drukkerij Noorduijn en zn, 1955, p 22.
6 Schakel (1955), p 24
7 A. J. van der Aa (1847), Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, p 428.
8 Peter de Jong, Heerlijkheden rond Gorinchem, Pictures Publishers (2011).
9 Peter de Jong, Heerlijkheden rond Gorinchem, p 134. De Jong ontkent nadrukkelijk dat deze nieuwe heren Slingeland afstammen van de middeleeuwse heren van Overslingeland (zie verderop).
10 Op de website http://www.kareldegrote.nl/Reeksen/ToonReeks.php?Reeks=86 wordt verwezen naar prominente Van Slingerlands in de 15e eeuw, waaronder burgemeesters van Dordrecht.11 https://www.wikitree.com/wiki/Slingerland-3
12 https://www.nationaalarchief.nl13 302-23 Schepenakte van lening door Francois Valentijn aan Cornelis Slingerlandt en Maria Elisabet van Regenmorter van 4.000 gulden, 16 mei 1696
14 Zo is er een Dirk Slingerlant, zoon van Cornelis Slingerlant, geboren in 1660 in Zevenhoven, tussen Leiden en Amsterdam (https://www.genealogieonline.nl/stamboom-slingerland/ stamboom/I989/). In de 17e eeuw leven er diverse Slingerlanders rond Leiden. Bij Doetinchem ligt het riviertje de Slinge en draagt het ziekenhuis de naam Slingeland. Waar Wikipedia zijn zekerheid vandaan haalt is me niet duidelijk: ”Slingerland is a Dutch toponymic surname. It refers to an origin in the heerlijkheid of Slinge-landt, now covered by the former community of Nederslingeland and the town of Overslingeland in South Holland.” https://en.wikipedia.org/wiki/Slingerland_(surname).